Тома Фила, најмоќниот Македонец во Белград: „Јас сум Македонец“ – зборови што болат денес повеќе од кога и да било

Содржина:

• Детство во време кога идентитетот се плаќал со живот: тетка убиена, страв како секојдневие
• Идентитет што бил одземан уште пред појавата: „Јас сум Македонец“ како забранета реченица
• Митот за „српско управување со Македонија“: Белград одамна нема контрола врз Скопје
• Преспанскиот договор: како една точка направи историја на штета на Македонија
• Тивки разговори за поделба на Македонија што никогаш не смееле да станат јавни
• Македонската православна црква: разговори и одлуки во сенка и далеку од јавноста
• Без додавки: „Јас сум Македонец“ – зборови што болат денес повеќе од кога и да било

Детство во време кога идентитетот се плаќал со живот: тетка убиена, страв како секојдневие

Фила зборува мирно, без патетика, но токму тоа ги прави неговите зборови тешки. Кога зборува за бугарското присуство во Македонија за време на Втората светска војна, тој не користи дипломатски изрази. Ги користи зборовите што ги слушал дома. Вели дека Бугарите не дошле како „ослободители“, туку како крволовци. Дека секој што бил против нив бил елиминиран. Стрелан. Исчезнат. Дека стравот бил секојдневие, а молчењето – стратегија за преживување. Во таа реалност, неговото семејство плаќа цена. Тетка му е убиена при обид за бегство преку граница. Не како колатерална жртва, туку како порака. Тука, вели тој, за првпат сфатил што значи држава што убива за да воспостави контрола. И токму затоа, неговиот подоцнежен став против смртната казна не е идеолошки. Тој е личен.

Идентитет што бил одземан уште пред појавата: „Јас сум Македонец“ како забранета реченица

Фила не зборува за идентитет како апстрактен поим. За него, идентитетот е нешто што му било одземано пред да може да го избере. Роден е како Тома Филовиќ, затоа што македонската нација не била признаена. Ниту од Србија. Ниту од Бугарија. Македонецот, тогаш, бил „грешка во системот“. Непотребна категорија. И затоа денес, кога слуша дека Македонците треба да бидат „источни Бугари“, или дека македонскиот јазик е дијалект, неговата реакција не е политичка – туку егзистенцијална. Вели: ако од Срби не станавме Бугари во 1945 година, зошто би станале денес? Каде исчезнува народот во таа равенка? Каде исчезнува правото на сопствено име?

Митот за „српско управување со Македонија“: Белград одамна нема контрола врз Скопје

Како човек што го поминал целиот професионален живот во Белград, Фила ја руши уште една често повторувана теза – дека Србија управува со Македонија од сенка. Тој вели дека тоа е мит што се одржува за политичка употреба. Дека Белград одамна нема контрола врз Скопје. Дека по 1945 година, Македонија не била српска колонија, туку посебна република со сопствен идентитет. Неговиот аргумент е едноставен: никогаш не постоел Македонец што се сметал за Србин. И никогаш Белград не можел да го промени тоа.

Преспанскиот договор: како една точка направи историја на штета на Македонија

Кога зборува за Преспанскиот договор, Фила не користи зборови како „предавство“, но не го ни брани. Вели дека проблемот не бил во компромисот, туку во начинот на кој бил формулиран. Според него, договорот требало да биде условен. Со запирка, не со точка. Со можност за корекција, не со финална капитулација. Во таа една точка, вели тој, Македонија си ги врзала рацете сама. Тоа не е став на националист. Тоа е став на адвокат.

Тивки разговори за поделба на Македонија што никогаш не смееле да станат јавни

Еден од највознемирувачките моменти е кога Фила без заобиколување потврдува дека се зборувало за поделба на Македонија. Не како фантазија, туку како реална тема во одредени кругови. Спомнува Србија, Грција, Турција. Не како конечни договори, туку како идеи што циркулирале. Опасни идеи. Идеи што, според него, секогаш воделе кон војна. Тоа не го кажува за да плаши, туку за да покаже колку лесно Македонија била третирана како предмет, а не како субјект.

Македонската православна црква: разговори и одлуки во сенка и далеку од јавноста

Малкумина знаат дека Фила бил директно вклучен во разговорите за автокефалноста на Македонската православна црква. Не јавно. Не формално. Туку во тивки средби, со патријарси, без медиуми. Вели дека тие разговори биле чувствителни, опасни и политички експлозивни. И дека токму затоа никој не смеел да знае дека се случуваат. За него, црквата не е само религија. Таа е идентитетска институција. И нејзиното признавање – чин со длабоки последици.

Без додавки: „Јас сум Македонец“ – зборови што болат денес повеќе од кога и да било

На крајот, Фила не остава простор за двосмисленост. Не зборува како Србин од Белград. Не зборува како регионален играч. Зборува како човек што преживеал системи што се обиделе да го избришат. Вели: „Јас сум Македонец. Без додавки.“ И токму затоа неговите зборови се тешки. Затоа што не доаѓаат од маргините. Доаѓаат од човек што бил во центрите на моќта – и сепак одбрал да не молчи.