Ајкулите прават нешто чудно кога ќе се свртат наопаку – и никој не знае зошто
Замислете ја вашата омилена документарна емисија за природата. Предаторот нагло излетува од своето засолниште, со широко отворени вилици, а пленот… одеднаш се вкочанува. Изгледа како да е мртов.
Кај некои животни, оваа реакција на „замрзнување“ – наречена тонична имобилност – може да значи разлика меѓу живот и смрт. Познато е дека опосумите „се прават мртви“ за да ги избегнат предаторите. Истото го прават и зајаци, гуштери, змии, па дури и некои инсекти.
Но што се случува кога тоа го прави една ајкула?
Во неодамнешно истражување се проучуваше ова необично однесување кај ајкулите, раите и нивните роднини. Кај оваа група, тоничната имобилност се активира кога животното ќе се сврти наопаку – престанува да се движи, мускулите му се опуштаат, и влегува во состојба слична на транс. Некои научници дури ја користат оваа појава за побезбедно ракување со одредени видови ајкули.
Но зошто се случува тоа? И дали навистина им помага на овие морски предатори да преживеат?
Содржина:
Загатката на „замрзнатата ајкула“
Иако тоничната имобилност е добро документирана кај многу животни, причините зад ова однесување – особено кај морските видови – сè уште се нејасни. Најчесто се смета за одбранбен механизам од предатори. Но, кај ајкулите, нема докази што го поткрепуваат тоа, а постојат и други можни објаснувања.
Се тестирале 13 видови на ајкули, раи и химери – роднина на ајкулите позната и како „духовна ајкула“ – за да се види дали ќе влезат во тонична имобилност кога нежно ќе се свртат наопаку под вода.
Седум видови го покажале тоа однесување, а шест не. Резултатите биле анализирани преку еволутивни алатки за да го следат однесувањето низ стотици милиони години еволуција кај ајкулите.
Зошто некои ајкули се „замрзнуваат“?
Постојат три главни хипотези што се обидуваат да објаснат зошто се појавува тоничната имобилност кај ајкулите:
• Одбранбена стратегија – „се прават мртви“ за да избегнат да бидат изедени
• Репродуктивна улога – кај некои видови, мажјаците ги превртуваат женките при парење, па можеби оваа реакција помага да се намали отпорот
• Сензорно преоптоварување – привремено „исклучување“ на телото при силна стимулација
Но, резултатите од истражувањето не ја поддржаа ниту една од овие теории.
Нема цврсти докази дека ајкулите имаат корист од ова „замрзнување“ при напад. Напротив, некои модерни предатори, како китовите убијци (орки), го користат овој одговор против нив: ги превртуваат ајкулите за да ги имобилизираат, а потоа им ги вадат нутритивно богатите црни дробови – смртоносна тактика.
Ниту репродуктивната хипотеза не држи. Имено, и мажјаците и женките подеднакво покажуваат имобилност, а во некои случаи тоа дури може да ги направи женките поранливи на принудено или насилно парење.
А сензорното преоптоварување? Сè уште не е докажано и е само претпоставка.
Што ако станува збор за еволутивен остаток?
Анализата покажа дека тоничната имобилност е плезиоморфна – односно, еволутивна особина присутна кај заедничкиот предок на ајкулите, раите и химерите. Но, со текот на времето, некои видови ја изгубиле оваа способност.
Научниците откриле дека имобилноста исчезнала најмалку пет пати независно во различни групи. Зошто?
Во некои живеалишта, како коралните гребени, замрзнувањето можеби е опасно. Мали рифски ајкули и раи што живеат на дното често се протнуваат низ тесни процепи за храна или одмор. Ако се вкочанат на такво место, може да се заглават – или полошо.
Тоа значи дека губењето на оваа особина во некои видови веројатно претставувало предност.
Што значи сето ова?
Наместо да биде паметна стратегија за преживување, тоничната имобилност кај некои ајкули можеби е само еволуциски багаж – однесување што порано имало цел, но денес опстанува кај некои видови само затоа што не прави доволно штета за да биде отфрлено преку природна селекција.
Ова е добар потсетник дека не секоја особина во природата има адаптивна функција. Некои се само остатоци од минатото.
Истражувањето ги предизвикува старите претпоставки за однесувањето на ајкулите и нуди нов поглед кон скриените еволутивни приказни што сè уште се одвиваат во длабочините на океанот.
Следниот пат кога ќе слушнете дека ајкула „се прави мртва“, сетете се – можеби тоа е само мускулна меморија од многу, многу одамна.
Коментирај анонимно