Дали тркалото настанало заради еден едноставен, но неочекуван рударски проблем?
Замислете дека сте рудар во југоисточна Европа во 3900 година п.н.е. Секој ден влечете бакарна руда низ тесни, жешки тунели. Тоа е тежок, повторувачки труд.
Но еден ден гледате колега како со некаква чудна направа лесно пренесува товар тројно потежок од себе – и тоа во еден од. Ви станува јасно дека рударскиот живот ќе стане многу полесен… и попрофитабилен.
Не знаете дека сте сведок на нешто што ќе ја промени историјата на човештвото: почетоците на тркалото.
Содржина:
Каде и кога е измислено тркалото?
Иако денес тркалото е основа на модерниот свет, никој точно не знае кој го измислил. Една теорија од 2015 година вели дека токму рударите во Карпатите (во денешна Унгарија) го измислиле тркалото пред 6.000 години за да пренесуваат руда.
Археолозите таму пронашле над 150 мали модели на коли – направени од глина со шари што личат на кошеви какви што користеле рударите тогаш. Радиокарбонско датирање потврдило дека тие се најстарите познати прикази на превоз со тркала.
Како тоа рудари успеале, а не напредни цивили?
Еден инженер што го проучува развојот на технологијата постави логично прашање: како е можно тркалото да го измислиле рудари, а не високоразвиени цивили како старите Египќани?
Долго време се сметало дека тркалото потекнува од дрвени валјаци. Но таа теорија има проблеми: валјаците биле тешки за користење, барале рамен и цврст терен, и постојано морале да се враќаат назад за повторна употреба.
Но во рудници – кои имаат тесни, рамни и контролирани патеки – тие биле многу попрактични. Тоа ги натерало научниците повторно да ја разгледаат оваа теорија.
Прв чекор: валјаци што се движат заедно со количката
Рударите можеби направиле мали промени на количките. Додале вдлабнатини на дното, каде што валјаците се вклопувале. Така тие се движеле заедно со количката, без да мора постојано да се враќаат напред.
Ова било клучна иновација – и отворило пат за следниот чекор.
Втор чекор: од валјак до тркало
Научниците направиле компјутерски модел за да истражат како валјак може постепено да стане тркало. Претпоставката била дека рударите сакале да ја намалат силата потребна за туркање.
Моделот тестирал стотици облици и на крајот заклучил дека најдобра форма – што дава најголема корист со најмалку напор – е тркалото со оска.
Можно е рударите да ја смениле формата случајно – можеби поради триење, дрвото се истрошило во средината, или сакале количките полесно да минуваат преку мали пречки.
Со тек на време, тие почнале намерно да ги прават валјаците со потесна средина, бидејќи количките така се движеле полесно. На крај, од валјакот останала само оска со два диска – основна структура на тркало.
Заклучок: Тркалото не е измислено одеднаш
Тркалото не било „измислено“ во еден момент, туку постепено се развивало преку мали подобрувања. Како и еволуцијата кај живите суштества – постепено, преку искуство и проби.
Иронично, илјадници години подоцна, друг голем чекор во историјата на тркалото бил измислувањето на кугличните лежишта во Франција – кои се многу слични на старите валјаци.
Така, приказната за тркалото – симбол на движење – на крајот се враќа таму каде што почнала. И сè уште не е завршена.
Коментирај анонимно