Дали заврши ерата на ефтиното патување со авиони? Климатските промени во светот ги принудија авионските превозници да ги покачат цените – но, што е со приватните „џетови“?

Ерата на евтини авионски патувања во Европа можеби е завршена засекогаш, делумно благодарение на неодамнешните еколошки политики на ЕУ. Сè на сè, ова е добра вест за климата. Но, многу луѓе со ниски и средни приходи кои патувале низ ЕУ веќе нема да можат да го прават тоа, или барем ќе можат да го прават тоа многу поретко.

Од клучно значење, истите политики ќе имаат мало или никакво влијание врз употребата на многу позагадувачките приватни авиони, кои обично покриваат растојанија што ги опслужуваат комерцијалните авиокомпании и возови. Ова е случај на неправедно жртвување за климатска акција. Решавањето на оваа неправда треба да биде главен приоритет за следниот законодавен мандат на ЕУ, доколку сакаме да се постигне праведна и инклузивна климатска транзиција.

Растечките цени

Според податоците на Европската комисија, авионските билети во ЕУ минатото лето биле во просек меѓу 20% и 30% повисоки отколку што биле пред Ковид-19. Главните причини се високата побарувачка на потрошувачите, зголемените трошоци за гориво и нарушените синџири на снабдување – последните две барем делумно поради геополитичките превирања во последните години.

Цените најверојатно дополнително ќе се зголемат во наредните години како резултат на три фактори. Прво, реформата на Системот за тргување со емисии на ЕУ (ETS), кој е во срцето на политичкиот пакет „Fit For 55“ предложен од Европската комисија во летото 2021 година и делумно усвоен во пролетта 2023 година.

Од 2012 година, емисиите во воздухопловството во ЕУ се дел од ETS, пазарниот систем воведен од ЕУ во 2005 година за ограничување на емисиите од одредени сектори на ЕУ, особено енергетско интензивните индустрии, производството на електрична енергија и авијацијата. Како и индустријата, авијацијата досега има корист од бесплатните дозволи за емисии – до минатата година помалку од 20% од воздухопловните додатоци кои беа на аукција. Според новата реформа на ЕТС, бесплатните надоместоци ќе бидат укинати меѓу 2024 и 2026 година. Тоа значи дека авиокомпаниите ќе мора да ги сносат не само приватните трошоци за гориво, туку и социјалните трошоци за нивното работење. Додека реформата на ЕТС одржува бесплатни надоместоци за операторите кои користат помалку загадувачки горива, тие се поскапи од традиционалните горива. Дополнително, годишното ограничување на емисиите на ЕТС постепено ќе се намалува во наредните години, што ќе доведе до зголемување на цената на аукциските надоместоци.

Второ, институциите на ЕУ моментално работат на реформа на Директивата за оданочување на енергијата (ЕТД) од 2003 година. ЕТД имаше за цел да воведе минимални нивоа на оданочување на електричната енергија и горивата за мотори и греење, и за да се избегнат нарушувањата на пазарот во ЕУ и промовирање на декарбонизацијата на овие сектори. Сепак, до денес, и керозинот што го користат авионите и тешкиот мазут што го користи бродската индустрија се ослободени од оданочување според ETD. Како дел од пакетот „Fit for 55“, Европската комисија исто така предложи ажурирање на ETD, кое сè уште чека усвојување и кое, меѓу другото, ќе ги отстрани горенаведените исклучоци. Трето, некои земји, а особено Франција, ја бранеа идејата за фиксна минимална цена за летови во ЕУ. Останува да видиме дали овие предлози ќе бидат усвоени во иднина.

Опаѓање на побарувачката

Според Ерлајнс Европа, најголемото здружение на авиокомпании во ЕУ, трошоците за авиокомпаниите за усогласување со горенаведените норми на ЕУ ќе бидат 13 до 14 пати повисоки во 2030 година отколку во 2019 година. Според истражувачкиот центар „SEO Amsterdam Economics“, доколку овие зголемувања на цените се целосно пренесени на потрошувачите, побарувачката за летови ќе опадне, што ќе доведе до намалување на воздушниот сообраќај внатре во ЕУ за повеќе од 8% во 2030 година и околу 12% во 2035 година, во споредба со доколку таквите реформи кои не беа спроведени.

Секој кој е загрижен за климатските промени може да здивне. Зголемувањето на цените на билетите ќе го намали бројот на патници со авиони и зачестеноста на летовите. Ова е неизбежно доколку ЕУ сака да ја постигне својата цел за нула нето емисии на CO 2 во рок од неколку децении. Меѓутоа, во последниве години, нискобуџетните авиокомпании им овозможија на луѓето со ниски примања да патуваат меѓу земјите на ЕУ – нешто што претходно беше многу невообичаено. На некој начин, нискобуџетните авиокомпании го демократизираа патувањето, дозволувајќи им на посиромашните луѓе да градат меѓународно искуство и да одржуваат афективни и семејни врски (помислете колку родители сега имаат деца кои студираат или работат во други земји на ЕУ, или колку парови живеат и работат на различни места). Ова е и затоа што, како што истакна Гринпис во една неодамнешна студија, патувањето со воз во ЕУ сè уште е значително поскапо од летањето.

Неправедни ограничувања

Според една неодамнешна студија нарачана од „Geenpeace“ од CE Delft, бројот на приватни летови во Европа се зголемил од нешто помалку од 120.000 во 2020 година на повеќе од половина милион во 2022 година. Повеќе од половина од овие летови се на кратки до средни растојанија, споредливи со растојание помеѓу Париз и Марсеј (околу 750 км), кое во огромното мнозинство на случаи може разумно да се замени со алтернативни транспортни средства. Најдобрите четири линии за приватни летови во Европа се, по ред, Лондон-Париз (нешто повеќе од два часа со брз воз), Лондон-Ница (неколку редовни летови дневно), Париз-Женева (нешто повеќе од три часа високо -брзински воз) и Париз-Ница (многу редовни летови или нешто повеќе од пет часа со брз воз).