Невообичаени методи за борба против корупцијата: Од стаклени ѕидови до награди ако фатите корумпирана личност

Транспарентност: Грузискиот експеримент

Во 2008 година, грузиската влада реши да дејствува радикално: изградија зграда на Министерството за внатрешни работи во Тбилиси целосно од стакло (иако некои велат дека е пластика отпорна на куршуми). Оваа футуристичка структура, што наликува на вселенски брод или замрзнат морски бран, веднаш стана симбол на нова ера на транспарентност и отвореност во владата.

Замислете: поминувате покрај зградата и гледате како работат службениците, како се одржуваат состаноци. Нема тајни, нема скриени зделки. Самата отвореност ги обесхрабрува незаконските дејства – кога ве гледаат десетици очи, многу е потешко да се земе мито.
Ова не беа само теоретски претпоставки. По изградбата на стаклената зграда и другите транспарентни полициски станици низ Грузија, довербата на јавноста во полицијата скокна од 3% во 2003 година на 89% во 2012 година!

Се разбира, корупцијата не се искоренува само со стакло. Грузиските власти спроведоа вистинска „шок терапија“ – отпуштија речиси 15.000 сообраќајни инспектори и значително ги зголемија платите на нововработените. Слични реформи беа спроведени и во други сектори: здравство, образование, царина. Резултат? Денес, Грузија се наоѓа на 49. место на светската листа за корупција и се смета за еден од најуспешните примери во борбата против поткупот.

Фати поткупувач: Народната контрола на дело

Што ако борбата против корупцијата се претвори во игра, каде секој може да биде победник? Казахстан, Холандија и Грција воведоа систем на награди за оние што ќе пријават случаи на поткуп. Колку е поголема сумата на митото, толку е поголема наградата.
Во Казахстан, свиркачот може да добие 10% од износот на поткупот. На пример, ако фатите функционер што примил милион долари, ќе добиете 100.000! Во 2020 година, максималната награда изнесувала околу 1,3 милиони рубли.

Во Холандија, не само што наградуваат граѓани што пријавуваат корупција, туку и службеници што работат чесно. Во Грција, пак, беше покрената масовна антикорупциска кампања преку медиумите: „Не молчи, пријави!“ И резултатите се видливи – стотици пријави за корупција пристигнуваат секој месец преку специјални телефонски линии.
Овој пристап функционира затоа што корупцијата цвета таму каде што луѓето се плашат или не сакаат да зборуваат за неа. Кога има поттик и можност да се пријави поткуп, службениците стануваат попретпазливи.

Американскиот пристап: Маскирани агенти на ФБИ

Американците, како и секогаш, му пристапија на проблемот со обем и креативност. Во 1976 година, ФБИ ја лансираше операцијата „Шеикот и пчелите“. Агенти, маскирани како арапски милионери, се инфилтрираа во корупциски мрежи и нудеа големи мита на високи функционери и конгресмени.
Замислете: доаѓате на работа, а пред вас стои „шеик“ со куфер полн со пари! Искушението е огромно, но многумина што попуштија завршија во затвор. Како резултат, на суд беа изведени сенатори, конгресмени и бизнисмени.
Иако оваа операција беше успешна, корупцијата сè уште не исчезна. Во 2013 година, Њујорк беше потресен од скандал кога градоначалникот беше фатен како прима мито.

Кина: Строги казни и семејна одговорност

Кина, како и секогаш, тргна по својот пат. Наместо стаклени ѕидови и награди, тие влијаат врз свеста на службениците и нивните семејства.
На пример, сопругите на функционерите се носат во обиколка на затворите, каде што осудени корумпирани политичари чекаат смртна казна. Или уште пострашно – кога некој ќе биде погубен за корупција, неговото семејство добива сметка за куршумот што бил употребен.
Освен тоа, кинеските службеници посетуваат обуки каде што учат како да одбиваат мито, а некои дури и вежбаат медитација и боречки вештини – веројатно за да останат смирени под притисок.
Но, и покрај сите мерки, Кина сè уште се соочува со големи проблеми со корупцијата и моментално е рангирана на 76. место во светот.

Креативни пристапи: Корупциски тури и сатира

Некои земји пристапуваат кон борбата против корупцијата на иновативни начини.
• Во Прага, туристите можат да учествуваат во „Корупциска тура“ – тричасовна екскурзија низ луксузните вили на поранешни функционери фатени во корупциски скандали. Ова служи како еден вид јавна осуда.
• Во Индија, активисти дистрибуираат „банкноти за поткуп“ со карикатури на корумпирани службеници и слогани како „Овој поткуп ја уништува нашата држава“.
• Во Пакистан, одржуваат натпревари за цртање за деца на тема борба против корупцијата, а најдобрите дела се печатат на билборди.

Што можеме да научиме?

Борбата против корупцијата бара иновативни решенија и активна вклученост на граѓаните. Доколку преземеме успешни модели од други земји и ги приспособиме на нашите услови, можеме да направиме вистинска промена. Време е да престанеме да молчиме – и да почнеме да дејствуваме.