Приказната за сопругата на Ајнштајн, која била талентиран математичар, но се претворила во слугинка на големиот физичар

Постои популарна фраза: „Генијалните жени стојат зад брилијантни мажи“. Понекогаш дамите од срце придонесуваат за откритијата на мажите, останувајќи во сенка. Во 1921 година, Алберт Ајнштајн ја доби Нобеловата награда за физика. И само неколку децении подоцна, во 90-тите години од минатиот век, тие започнаа да зборуваат за можноста теоријата на релативноста да била откриена благодарение на помошта на првата сопруга на Ајнштајн. Приказната на Милева Мариќ-Ајнштајн остана скриена сè додека не беше откриена збирка љубовни писма помеѓу неа и големиот физичар.

Милева Мариќ сама меѓу машките научници

Милева е родена во 1875 година во добростоечко српско семејство и успешно се образувала уште од детството. Тогаш само машките можеле да учат средно, а образованието на девојчињата завршувало до 14 години. Затоа, таткото на Милева морал да добие посебна дозвола за да може неговата ќерка да учи во машко училиште во Загреб и да посетува предавања по физика.

Во 1896 година, Мариќ кратко студирала медицина на Универзитетот во Цирих. После тоа, девојката одлучува да влезе во Политехничкиот институт во Цирих, успешно го положува приемниот испит и добива 4,25 поени од 6 можни. Милева се запишала на курс по физика и математика, каде се покажува дека е единствената девојка. Таму се запишал и Ајнштајн и тие станале неразделни.

Алберт не одел често на предавања и учел од дома, а Милева била пометодична. Но, оваа комбинација им помогнала да напредуваат и да постигнат добри резултати во физика.

Во некои од неговите први писма, Алберт користи изрази како што се „наше истражување“, „наша теорија“. И еднаш Ајнштајн рекол: „Ми треба жена ми, бидејќи таа ми ги решава сите математички проблеми“. Некои истражувачи зборуваат за Милева како брилијантен математичар кој го надминал дури и нејзиниот сопруг.

Семеен живот и почетокот на проблемите

Врската на научниците се развивала но семејството Алберт било против неа. Мајката на физичарот дури зборувала и за Милева, не двоумејќи се во изразите: „До 30-та година таа веќе ќе биде стара вештерка!“ На мајката не и се допаѓало тоа што Мариќ била неколку години постара од нејзиниот син, а покрај тоа, за Србинка со различно религиозно и културно потекло немало место во нивното угледно семејство. Покрај тоа, Милева куцала (имала вродени проблеми со зглобот на колкот). Таткото на Алберт додал масло на огнот и инсистирал неговиот син да најде работа пред да се ожени.

Во 1901 година, судбината на Милева нагло се променила: таа останала бремена надвор од брак. Алберт напишал: „Кога ќе бидеш моја драга мала сопруга, ние вредно ќе учиме наука за да не станеме стари филистејци, нели?“ Во истиот период, девојката започнала да има проблеми со студиите, паднала на испитите и се откажала од работата на својата дисертација.

Нивната ќерка е родена во 1902 година, а за неа малку се знае затоа што по 1 година бебето се разболело. Нема информации дали девојчето ја преживеало болеста или не. Постои верзија дека таа е дадена на посвојување. Алберт и Милева се венчале во 1903 година. Потоа имале уште 2 сина: во 1904 година и во 1910 година. После венчавката Алберт сето слободно време го поминува во работа.

Збогум љубов, здраво развод

Од 1912 година, бракот меѓу физичарот и неговата сопруга пукал. Оваа година, Алберт ја запознЛ својата роднина Елза и тие имаЛЕ искрена преписка. Елза станала втора сопруга на големиот научник во 1919 година. Патем, Елза, за разлика од Милева, била доста позната: таа била јавна личност и го придружувала нејзиниот сопруг при неговите посети на различни земји во време кога идеите на Алберт почнале да му носат светска слава. Елза не била научник, што ја разликувало од првата сопруга на Ајнштајн, Милева.

По 1912 година, Алберт и Милева живееле во официјален брак уште неколку години, додека нивната врска била студена. Во јули 1914 година, на пример, Алберт Ајнштајн и поставил на Милева голем број услови под кои тој бил подготвен да го одржи бракот. Таа морала да се откаже од каква било лична врска со нејзиниот сопруг и да не очекува љубов од Алберт, но на првото барање, да ја напушти просторијата каде што се наоѓа научникот.

„Јас се однесувам кон мојата сопруга како вработена која не можам да ја отпуштам“ – вака Ајнштајн зборувал за неговата сопруга во писмото до Елза. После бракот, Милева, всушност, ставила крај на својата кариера и станала слуга на нејзиниот сопруг. На пример, таа не само што ја следела чистотата на неговата облека и постелнина, туку и три пати на ден била должна да контролира дали храната се носи во собата на Алберт и се сервира.

Во 1919 година, Милева сепак се согласила на развод со услов дека ако Алберт некогаш ја добие Нобеловата награда, таа ќе ја земе паричната награда. Алберт станал добитник на Нобелова награда за физика во 1921 година. Животот на Милева бил тежок парите од наградата не ѝ помогнале. На еден од нивните синови му била дијагностицирана шизофренија за чиј третман жената продала дел од имотот. Ајнштајн финансиски ги издржувал поранешната сопруга и синот, но тие сепак живееле во лоши услови. Милева починала во 1948 година без да се реализира како научник.

Контроверзии околу авторството на теоријата на релативноста

Врската помеѓу Милева и Алберт може да се процени според нивната преписка. Сè уште се расправа дали Милева навистина била автор на теоријата на релативитет и заслужено добила пари од Нобеловиот комитет или дали придонесот на првата сопруга на физичарот е претеран. Нема убедлив доказ дека таа ја развила теоријата на релативноста.

Без оглед дали Милева била вклучена во развивањето на теориите на Ајнштајн, не може да се негира дека таа била извонредна од многу причини. Сепак, иако таа била една од првите жени физичарки во светот, важноста на нејзината работа не била ценета. Приказната за оваа жена покажува колку била тешка ситуацијата за жените кои се стремеле да се занимаваат со наука во првата половина на 20 век. Како е да живееш во сенка на сопругот и да се бориш за правото да бидеш дел од светот на науката.