Загадувањето на воздухот во Скопје: Како се променил квалитетот на воздухот од 1980 до сега

Загадувањето на воздухот е критична, но често невидлива закана која влијае на здравјето на луѓето и животната средина. Скопје, главниот град на нашата Македонија, се соочува со сериозни предизвици во однос на квалитетот на воздухот низ децениите, при што зголемените нивоа на PM честичките претставуваат значителен здравствен ризик за жителите. Инспирирани од глобалните „ленти за квалитетот на воздухот“ кои визуелно ги прикажуваат трендовите на загадување на воздухот, погледнуваме поблиску кон тоа како се променил квалитетот на воздухот во Скопје од 1980-тите години.

Разбирање на загадувањето на воздухот: Глобален и локален проблем

Загадувањето на воздухот, кое главно се предизвикува од PM честички, е поврзано со сериозни здравствени ризици како што се респираторни и кардиоваскуларни заболувања. Светската здравствена организација (СЗО) во 2021 година издаде нови препораки за квалитетот на воздухот, потенцирајќи дека над 99% од светската популација живее во области со нивоа на загадување што ги надминуваат безбедните граници. Овие грижи се многу релевантни за Скопје, каде што нивото на загадување повеќепати се рангира меѓу најлошите во Европа.

Историска перспектива: Квалитетот на воздухот во Скопје од 1980 до 2000 година

Проблемите со загадувањето на воздухот во Скопје датираат неколку децении наназад, под влијание на фактори како што се брзата урбанизација, зголемените емисии од возила и индустриските активности. За време на 1980-тите и 1990-тите години, градот доживеа значителен раст, што доведе до зголемување на концентрациите на PM. Ограничените регулативи и лошата инфраструктура придонесоа за влошување на квалитетот на воздухот, при што зимите беа особено тешки поради зголемената употреба на јаглен и дрва за греење.

Истражувањата од крајот на 1990-тите укажуваат дека нивото на загадување на воздухот во Скопје веќе било загрижувачко, при што честичките PM10 (помали од 10 микрометри) и PM2.5 (помали од 2.5 микрометри) често ги надминуваат безбедните прагови. Планинскиот терен што го опкружува Скопје често ги заробува загадувачите во долината, што го влошува проблемот, особено за време на температурните инверсии во зимскиот период.

Иако има варијации во нивоата на PM2.5, тие генерално остануваат високи низ децениите, особено од 1960-тите години па наваму. Постои значителен раст на загадувањето во втората половина на 20-от век, што можеби се совпаѓа со индустрискиот развој и зголемената урбанизација.

Од графиконите можат да се забележат следниве информации за загадувањето на воздухот (PM2.5) во Скопје:

Континуирано високи нивоа на загадување: Од 1850 до 2021 година, концентрациите на PM2.5 во Скопје речиси постојано биле повисоки од препораките на Светската здравствена организација (СЗО) од 5 µg/m³.

Најлош квалитет на воздухот: Максималната концентрација на PM2.5 била забележана во 1978 година и изнесувала 40 µg/m³, што е далеку над препорачаното ниво од СЗО и укажува на многу лош квалитет на воздухот во тој период.

Просечна концентрација во 2021 година: Во 2021 година, просечната годишна концентрација на PM2.5 била 26 µg/m³, што исто така е значително над препораките на СЗО и укажува дека загадувањето на воздухот и натаму е сериозен проблем.

Историски трендови: Графиконот покажува дека, Иако има варијации во нивоата на PM2.5, тие генерално остануваат високи низ децениите, особено од 1960-тите години па наваму. Постои значителен раст на загадувањето во втората половина на 20-от век, што можеби се совпаѓа со индустрискиот развој и зголемената урбанизација.

Периоди на релативно пониски нивоа на загадување: Во некои периоди пред 20-от век, нивоата на PM2.5 се пониски (во сината зона), но сè уште се над препорачаните нивоа на СЗО.

2000-ти години: Се зголемува свеста, но предизвиците остануваат

Влегувајќи во 2000-тите, свеста за загадувањето на воздухот во Скопје се зголеми, поттикната од меѓународни студии и локални напори за собирање податоци. Сепак, квалитетот на воздухот во градот остана слаб поради континуираната урбана експанзија, старите и лошо одржувани возила и тешката зависност од јаглен и дрва за греење. Воведувањето на помодерни станици за мониторинг на загадувањето околу 2005 година даде подобри сознанија за квалитетот на воздухот во градот, но исто така потврди и алармантните нивоа на ПМ, азот диоксид (NO2) и сулфур диоксид (SO2).

Последните трендови (2010-2024): Напори за подобрување и тековни борби

Од 2010 година, Скопје забележа и напредок и назадувања во борбата против загадувањето на воздухот. Беа преземени неколку иницијативи за намалување на емисиите, вклучувајќи построги стандарди за емисии од возила, промоција на почисти опции за греење и зголемени зелени површини. Сепак, квалитетот на воздухот останува проблематичен. На пример, за време на зимите во 2017 и 2018 година, Скопје забележа некои од највисоките нивоа на ПМ2.5 во Европа, често надминувајќи ги препораките на СЗО неколку пати.

Значаен фактор што придонесува за загадувањето во Скопје е постојаното трупање на зграда до зграда со тоа што воздухот веќе воопшто не струи и затоа летно време се чувствува како некој да ве пржи додека се движите низ градот. Едвај остануваат зелени површини што поради тие работи веќе проблем станува и горењето дрва во студените месеци. Но, тоа е само симптом на сите големи грешки што се направени во инфраструктурата.

Во последниве години, владата и локалните власти воведоа мерки како субвенции за печки на пелети, промоција на електрични возила и забрана на одредени видови возила од центарот на градот за време на деновите со високо загадување, но сите знаеме дека тоа е само лечење на симптом, а не на извор.

Повик за акција

Подобрувањето на квалитетот на воздухот во Скопје бара сеопфатни напори кои ќе ги адресираат и природните и вештачките извори на загадување. Природните извори, како што се прашината од блиската долина на Вардар, се комбинираат со емисиите од возилата, индустријата и домашното греење за да создадат сложена ситуација со загадувањето. Како што се нагласува со глобалните истражувања за квалитетот на воздухот, транзицијата кон почиста енергија, подобрен јавен транспорт и одржливо урбано планирање се клучни за градовите како Скопје да дишат полесно.

Локалните власти мора да продолжат да инвестираат во мониторинг на загадувањето, да спроведуваат регулативи и да поттикнуваат кампањи за подигнување на свеста на јавноста. За Скопје, постигнувањето почист воздух ќе вклучи не само промени во политиката, туку и колективен напор на неговите граѓани за намалување на емисиите и прифаќање на поодржлив начин на живот.

Смеењето е најслатко кога е на своја сметка. Дознајте какви несекојдневни работи се случуваат во секојдневниот живот на Македонците на каналот Македонски несекојдневни ситуации. Испратете своја смешна слика или видео овде.