100 пати кажана лага станува вистина: Научниците објаснуваат за „ефектот на вистината“ и како нашиот мозок нè мами

Во ерата на информации, кога буквално се давиме во протокот на вести, блогови и социјални медиуми, важно е да разбереме како нашиот мозок ја обработува целата оваа маса на податоци. Новата студија на германските научници фрла светлина врз механизмите кои влијаат на нашата перцепција на вистината и меморијата.

„Ефектот на вистината“ и неговите последици

Одамна е познато дека „ефектот на вистината“ е когнитивна пристрасност во која имаме тенденција да веруваме во информациите на кои постојано сме изложени, без оглед на нејзината фактичка точност. Нашиот мозок непречено ги обработува повторливите информации, а оваа леснотија на перцепција ја толкуваме како знак на вистината.

Наодите од една неодамнешна студија објавена во списанието Cognition сугерираат дека овој ефект може да биде уште посилен отколку што се мислеше. Научниците го нарекуваат овој феномен „ефект на илузија на знаење“.

Во серија експерименти во кои учествуваа речиси 800 луѓе, спроведени од д-р Феликс Спекман и д-р Кристијан Ункелбах од Универзитетот во Келн, беше откриено дека учесниците имаат тенденција да веруваат дека однапред знаеле повторени информации, дури и кога не знаат. Овој ефект беше забележан дури и во случај на лажни изјави.

Илузијата на знаење

Еден експеримент покажа дека учесниците имаат поголема веројатност да ги оценат повторените изјави како „познати“ за нив дури и ако тие биле лажни.

Истражувачите исто така испитуваа дали барањето од учесниците да го идентификуваат изворот на нивното знаење може да влијае на илузијата на претходното знаење. Се испостави дека дури и кога беа прашани да наведат извор, тие ретко го приспособуваа своето првично расудување, демонстрирајќи ја истрајноста на илузијата на знаење.

Интересно, учесниците честопати го припишуваа своето „претходно знаење“ на доверливи извори, дури и кога оригиналниот извор на информации беше несигурен. Оваа тенденција да се фабрикуваат сигурни извори ја нагласува моќта на повторувањето во обликувањето на нашите верувања.

Заборавање и дезинформации

Студијата фрла светлина и на тоа како заборавањето може да влијае на нашата перцепција за вистината. Научниците открија дека кога луѓето ќе наидат на информации од несигурни извори, тие првично може да разберат дека не може да им се верува. Меѓутоа, со текот на времето, тие го забораваат оригиналниот извор и ако повторно се сретнат со оваа информација, тие имаат тенденција да ги оценат како повистинити.

„Ефектот на заборавање во комбинација со ефектот на вистината може да ги наведе луѓето да веруваат во изјавите за кои првично беше утврдено дека се невистинити“, напишаа истражувачите.

Ефект на Мандела

Резултатите од студијата се релевантни и за таков феномен како „ефектот на Мандела“. Овој ефект, именуван од истражувачката паранормалност Фиона Брум, опишува феномен во кој големи групи луѓе се сеќаваат на некој настан поинаку од тоа како се случил, или се сеќаваат на настани што никогаш не се случиле.

Класичен пример за ефектот на Мандела е раширеното лажно верување дека Нелсон Мандела починал во затвор во 1980-тите. Всушност, тој беше ослободен и стана претседател на Јужна Африка, умирајќи во 2013 година. Научниците сугерираат дека ефектот на Мандела може делумно да се објасни со повторување на лажни информации или неточна поврзаност на изворите на информации.

Наодите од студијата имаат важни импликации за борбата против дезинформациите во ерата на Интернет. Тие покажуваат дека едноставно разоткривање на лажни информации можеби не е доволно, бидејќи со текот на времето луѓето може да го заборават оригиналниот извор и повторно да веруваат во информацијата кога повторно ќе бидат изложени на него.

Научниците ја нагласуваат потребата да се развие критичко размислување и медиумска писменост за луѓето да можат подобро да ја проценат веродостојноста на информациите и да се спротивстават на влијанието на ефектот на вистината и илузијата на знаење.